ابوهاشم عبدالله بن محمد حنفیهابوهاشم عبدالله بن محمد هاشمی، فرزند محمد حنفی و از رهبران کیسانیه بوده است. او سرانجام به سال ۹۸ قمری درگذشت. ۱ - معرفی اجمالیابوهاشم، عبدالله بن محمد بن علی بن ابی‌طالب هاشمی، یکی از پیشوایان خاندان علوی در عصر مروانیان است. مادرش ام‌ولد و کنیزی به نام نائله بود. وی سیدی شریف، عالمی شجاع، راوی احادیث و ثقه‌ای جلیل‌القدر بود، از او با عنوان صاحب الشیعه، صاحب المعتزله و امام الکیسانیه یاد کرده‌اند و از او با عنوان «عبدالله الاکبر» یاد می‌کنند. او از پدرش روایت نقل کرده است. از او نیز، زهری، عمرو بن دینار و سالم بن ابی‌جعد و فرزندش ابومحمد عیسی بن سالم، ابراهیم بن محمد بن علی بن عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب، ابوسعد سعید بن مرزبان بن بقّال و فرزندش عیسی بن عبدالله بن محمد حنفیه، روایت نقل نموده‌اند. [۱۳]
مزی، يوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۵، صص۶۱۱ - ۶۱۲.
ابن‌عبدالبر می‌گوید: «ابوهاشم، دانشمند به تمام مذاهب و مکتب‌ها بود، او عالم به فنون علم و حدیث بود.» روایاتی از او، در کتب روایی شیعه به ثبت رسیده است. [۱۶]
مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۳۸، صص۱۳۵ - ۱۳۶.
[۱۷]
رجائى موسوى، سيدمهدى، المحدثون من آل ابوطالب، ج۲، ص۳۰۳.
او مبلغان و داعیان خود را مخفیانه میان مردم می‌فرستاد تا آنان را از بنی‌امیه دور سازند و ایشان را به بنی‌هاشم متمایل و علاقه‌مند کنند. پیروان عبدالله هاشمی به «هاشمیه» معروفند و هاشمیه خود شعبه‌ای از کیسانیه است. آنان معتقدند که عبدالله نمرده است. ۲ - فرزندانابوهاشم عبدالله بن محمد حنفیه، صاحب یازده فرزند به اسامی زیر بود، اما به اتفاق علمای انساب، نسلش منقرض گشته است: -هاشم و محمداصغر که مادرشان، دختر خالد بن علقمة بن حویرث بن عبدالله ابن ابی‌لحم کنانی بود. - محمداکبر و لبابه که مادرشان فاطمه، دختر محمد بن عبیدالله بن عباس بن عبدالمطلب بود. - علی و فرزند دیگری که مادرشان، ام‌عثمان دختر ابی‌حُدیر عباس بن عبدة بن مغیث بن جد بن عجلان قضاعی بود. - طالب. - عون و عبیدالله که مادرشان، کنیز بود. - ریطه که مادرش ریطه یا ام‌الحارث، دختر حارث بن نوفل بن حارث بن عبدالمطلب بود. وی، همسر زید شهید و مادر بزرگوار یحیی بن زید، شهید مقتول در جوزجان است. - ام‌سلمه که مادرش، کنیز بود. [۲۰]
عبيدلى، محمدشرف، تهذیب الانساب، ص۲۷۵.
۳ - امامت عبدالله هاشمیگروهی از شیعه کیسانیه، که هاشمیه نامیده می‌شدند، معتقد بودند: طبق وصیت امام علی (علیه‌السّلام)، امامت به پسرش، محمد، معروف به ابن حنفیه رسید و پس از وی به پسرش، عبدالله انتقال یافت و ابن حنفیه اسرار امامت را به او آموخت. ۴ - سرانجاممشهور چنین است که سلیمان بن عبدالملک بن مروان اموی، هنگامی که فهمید او امام فرقه کیسانیه است، او را نزد خود فراخواند و مسموم کرد، هنگامی که ابوهاشم فهمید سم وارد بدنش شده است، فوراً به‌سوی حُمیمه رفت و آنجا با محمد بن علی بن عبدالله بن عباس دیدار کرد، آن‌گاه به او وصیت نمود و حق امامت را به او واگذار کرد و تمام داعیان کیسانیه در کوفه و خراسان را به او گفت و نامه‌ای به آنان نوشت و به علی بن عبدالله داد و او بدین‌طریق وارث تبلیغات پنهانی شیعه کیسانیه شد. می‌گویند وی در سال ۹۸ یا ۹۹ ه. ق، به شهادت رسیده است. [۲۵]
ابوسعيده موسوى، سيدحسين، تاریخ المشاهد المشرفة، ج۷، ص۱۱۶.
عبدالله بن محمد هاشمی، در همان‌جا نزد محمد بن علی درگذشت. این وصیت‌نامه در تاریخ شیعه به «ارث کیسانیه» شهرت دارد. بیهقی می‌نویسد: سلیمان بن عبدالملک در عسل او، سم ریخت و او را کشت و قبر او در حمیمه از شام است و کسی بر جنازه‌اش نماز نخواند، البته برخی گفته‌اند که عبدالله ابن حوشب بن نوفل بر جنازه‌اش، نماز خوانده است، او هنگام شهادت، ۴۵ سال داشت. [۳۴]
بيهقی، علی بن زيد، لباب الانساب، ج۱، ص۴۰۴.
«ابن‌طقطقی» نیز می‌نویسد: «او در حمیمه از مناطق شام، وفات یافت و به محمد ابن علی بن عبدالله، پدر خلفای عباسی، وصیت کرد و شیعیان را به او دلالت داد و نوشته زردرنگ به خط امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) را به او داد.» [۳۵]
ابن‌طقطقى، محمد بن على، الاصیلی، ص۳۲۵.
«ابونصر بخاری» می‌نویسد: ولید بن عبدالملک مروان اموی به سبب اختلافی که بین او و زید بن امام حسن (علیه‌السّلام) بود، او را زندانی کرد و خواست ابوهاشم را بکشد که امام علی بن الحسین السجاد (علیهما‌السّلام) نزد ولید رفت و از او درخواست نمود که ابوهاشم را آزاد کند، او نیز آزادش کرد و سپس سلیمان بن عبدالملک، او را مسموم نمود و در حمیمه و بلقاء از سرزمین شام، وفات یافت. ۵ - مدفنابوهاشم عبدالله بن محمد حنفیه، در حمیمه و بلقاء که امروزه بخشی از کشور اردن را شامل می‌شود، به خاک سپرده شد. ۶ - زیارتگاه منسوب در نجفزیارتگاهی بین عرب‌های حیره و نواحی آن، به ابوهاشم بن محمد حنفیه شهرت دارد و میان خانه‌های شهر کوچک ابوصخیر از توابع استان نجف، در بیست کیلومتری جنوب شهر نجف واقع شده و در گذشته، جزو استان قادسیه بوده است. ساختمان زیارتگاه، بسیار قدیمی و شالوده آن، از خشت و گل است. ورودی آن، در جانب شمال قرار دارد که خود، شامل ایوان کوچکی با طاق قوسی است. بر فراز بقعه، گنبد عرقچینی بلند و بر قبر نیز، ضریح فلزی قرار دارد. از قدمت و تاریخ ساخت بنا، گزارشی به ثبت نرسیده است، اما بیش از دو قرن، قدمت بنای کنونی را تخمین زده‌اند. [۳۷]
حرزالدین، محمد، مراقد المعارف، ج۱، ص۵۹.
[۳۸]
حسنی، عادل، دلیل العتبات والمراقد فی العراق، عادل الحسنی، ص۴۳.
براساس شهرت محلی، شخص مدفون در این بقعه، ابوهاشم بن محمد حنفیة بن امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام)، رهبر فرقه کیسانیه است که گویا این ادعا، با منابع متقن تاریخی، هم‌خوانی ندارد و پذیرفتنی نیست. «علامه حرزالدین» می‌نویسد: مردم به زیارت او می‌روند و برایش نذر می‌کنند، اما این قبر، از جمله قبور مورد جست‌وجو و بررسی نزد ماست، زیرا مدارکی که بتوان برای اثبات این شهرت مورد ادعا یا غیر آن، در این مکان ارائه نمود، پیدا نکردم و خدا داناست. [۳۹]
آرامگاه‌های مشهور، ج۱، ص۴۷.
(«تزوره الناس وتنذر له النذور؛ وقبر ابن الحنفیة من القبور التی الفحص والتنقیب لدینا، فلم نعثر علی شی‌ء یتمسک به علی اثبات هذه الشهرة الموضعیة المدعاة ولا غیرها فی هذا الموضع، والله العالم».)۶.۱ - بررسی شخص مدفونبا توجه به اینکه علمای انساب مدفن ابوهاشم بن محمد حنفیه را در حمیمه می‌دانند، بنابراین مکان کنونی در ابوصخیر، باید متعلق به شخص دیگری باشد که گویا ابوهاشم عبدالله بن محمد بن عون الاکبر بن محمد حنفیة بن امام علی (علیه‌السّلام) است که با فرزند محمد حنفیه، اشتباه شده است. ابوهاشم عبدالله بن محمد بن عون الاکبر، سیدی شریف، ثقه‌ای جلیل‌القدر و راوی حدیث بود، جدش عون، از راویان احادیث به شمار می‌آمد و مادرش، ام‌جعفر، دختر محمد بن جعفر طیار بود که خاتونی فاضله و متدینه و راوی احادیث به شمار می‌رفت، عون در سن ۶۳ سالگی وفات یافت و صاحب سه دختر و یک فرزند پسر، به نام محمد بود که پدر او ابوهاشم عبدالله است. ۷ - پانویس۸ - منبععبدالسلام ترمانینی، رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ج۱، ص۲۷۳. زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، برگرفته از مقاله «مزار سید ابوهاشم بن محمد حنفیه» ج۱، ص۱۵۲. رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 98 (قمری) | درگذشتگان سال 99 (قمری) | راویان حدیث | فرزندان امام علی | کیسانیه
|